05-06-2024 ΠΑΓΚΟΣΜΙΑ ΗΜΕΡΑ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΟΣ
«Το περιβάλλον ΕΙΝΑΙ ΥΠΟΘΕΣΗ ΚΑΙ ΕΥΘΥΝΗ όλων μας».
Είναι;
Γράφει ο Ηλίας Νέλλας
Στα 17 χρόνια που έχω την ευθύνη της ΕΦΗΜΕΡΙΔΑΣ του Συλλόγου μας δεν έχει υπάρξει φύλλο που να μην έχω αναφερθεί στην περιβαλλοντική κρίση που ήδη βιώνουμε.
Ασχολήθηκα τυχαία με το πρόβλημα το 1972. Τότε ήμασταν υποχρεωμένοι (είχαμε δικτατορία) να κάνουμε δημόσιες ομιλίες για διάφορα θέματα. Χωρίς να είναι καθορισμένα τα θέματα, αφηνόταν να εννοηθεί ότι έπρεπε να αναφερόμαστε σε θέματα που έχουν σχέση με την «εθνοσωτήριο επανάσταση των συνταγματαρχών». Και δεν μου πήγαινε κάτι τέτοιο. Καθώς βασανιζόμουν για το θέμα μου έπεσα, τυχαία, σε ένα υλικό, που βρήκα στην Αμερικανική Βιβλιοθήκη της Αθήνας, και αναφερόταν στην ΚΡΙΣΗ ΤΟΥ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΟΣ. Δανείστηκα το υλικό και έκανα 3-4 δημόσιες ομιλίες με πάντοτε παρόντα έναν εκπρόσωπο του Αστυνομικού Τμήματος της περιοχής.
Το καλοκαίρι του 1973 βρεθήκαμε όλοι οι δάσκαλοι του σχολείου για έξι εβδομάδες σε μια πανεπιστημιούπολη έξω από το Λος Άντζελες για διάφορα σεμινάρια. Η περιοχή ήταν φημισμένη για την ατμοσφαιρική ρύπανση και το νέφος του Λος Άντζελες τότε ήταν περιβόητο. Όσο ήμασταν εκεί σήμανε δύο φορές συναγερμός να μην κυκλοφορήσουν τα αυτοκίνητα γιατί είχαν ξεπεραστεί τα όρια. Εμείς, η παρέα των Ελλήνων, μακαρίζαμε τους εαυτούς μας για το ότι ΔΕΝ έχουμε νέφος στην Αθήνα. Όμως … τον Νοέμβριο του 1973 ανέβαινα από την Κυψέλη που έμενα με το σχολικό λεωφορείο για το Ψυχικό. Κάποια στιγμή εκεί στα Τουρκοβούνια έστρεψα το κεφάλι μου προς τα έξω και πάγωσα. Η Ακρόπολη που περίμενα να δω δεν φαινόταν! Το δηλητηριώδες νέφος ήταν ήδη εδώ. Στραβωμάρα μας ! Η πρώτη μου αντίδραση ήταν να αναζητήσω περιβαλλοντική Οργάνωση για να ενταχθώ. Από τότε παραμένω ενεργό εθελοντικό μέλος. Στα 57 χρόνια που μεσολάβησαν πετύχαμε αρκετά. Ένα από τα πρώτα έργα μου ήταν το εκπαιδευτικό πρόγραμμα που ετοίμασα και μοιράστηκε το 1975 σε 4 000 σχολεία. Ήταν σε μορφή ταινίας σταθερών εικόνων (filmstrip). Για 12 χρόνια (1992 – 2004) βρέθηκα στο Διοικητικό Συμβούλιο της μοναδικής Ομοσπονδίας Περιβαλλοντικών Οργανώσεων με έδρα τις Βρυξέλλες που έχει ως στόχο να προωθεί περιβαλλοντικά θέματα στα κέντρα της ΕΕ που λαμβάνονται οι αποφάσεις. Βλέπαμε τους υπουργούς Περιβάλλοντος δύο φορές την χρόνο και τον Πρόεδρο της Επιτροπής μία. Από εκείνη την εμπειρία έμαθα πολλά. Θυμίζω εδώ μερικά που έγραψα παλιότερα στην Εφημερίδα μας :
…. «Τι έχουμε να επιδείξουμε ; Ή να πούμε στις νεότερες γενιές μια και – κατά την έκφραση ενός γερο-ινδιάνου τον προπερασμένο αιώνα – : « αυτή τη γη δεν την κληρονομήσαμε από τους προγόνους μας, την έχουμε δανειστεί από τα παιδιά και τα εγγόνια μας !» . Εξυπονοείται ότι θα πρέπει να σκεφτόμαστε και για το πώς , σε τι κατάσταση θα επιστραφεί το δανεικό.» Φύλλο 95, 2007.
…. «Γιατί ; Ανεβαίνοντας προς το χωριό την Κυριακή το απόγευμα στις 19 Οκτωβρίου ο δρόμος από τη στροφή προς τα Κόκκινα μέχρι το Σταυρό ήταν γεμάτος από πεταμένα κουτιά μπύρας και αναψυκτικών καθώς και από κάθε είδους πλαστικών : μπουκάλια, ποτήρια, περιτυλίγματα διαφόρων προϊόντων.
Αυτό σημαίνει ότι κάποια χεράκια τα πέταξαν εκεί. Κρίμα !
ΣΧΟΛΙΟ :
Παλιά τα σκουπίδια μας ήταν ελάχιστα – τα διαθέσιμα αγαθά μας ήταν και αυτά ελάχιστα – αλλά και αυτά που είχαμε για πέταμα (απομεινάρια από τρόφιμα κυρίως ή διάφορα φυτά) ήταν τέτοια που η φύση τα ανακύκλωνε από μόνη της κάνοντάς τα κοπριά! Έτσι τα πετούσαμε όπου να ‘ναι, χωρίς να το πολυσκεφτόμαστε και χωρίς υπάρχουν συνέπειες για το περιβάλλον.
Τα σημερινά σκουπίδια μας – τα σκουπίδια της αφθονίας και του σημερινού πολιτισμού μας – δεν ανακυκλώνονται από μόνα τους, δεν αποικοδομούνται όπως λένε και στο σχολείο. Τα πλαστικά χρειάζονται πάνω από διακόσια χρόνια για να αποικοδομηθούν. Αν δε φροντίσουμε να τα πετάξουμε σε οργανωμένους χώρους και να προχωρήσουμε και σε ανακύκλωσή τους παραμένουν στο περιβάλλον και στην καλύτερη περίπτωση το ασχημίζουν. Στη χειρότερη, το μολύνουν.
Για να επιβιώσουμε στο σημερινό κόσμο και να αφήσουμε για τις ερχόμενες γενιές και κάποιες γωνιές αμόλυντες θα χρειαστεί να αλλάξουμε συνήθειες και να υιοθετήσουμε καινούργιες.
Δεν είναι δα και δύσκολο. Πριν μερικές δεκαετίες πολλοί από εμάς κυκλοφορούσαμε με γουρουνοτσάρουχα και πολύ γρήγορα περάσαμε στο σκαρπίνι, τη γόβα και τα τρέντι αθλητικά. Κανένας μας δε διανοήθηκε να παραμείνει προσκολλημένος στα παλιά. Γιατί να μη γίνει κάτι ανάλογο και με τα σκουπίδια μας;». Φύλλο 96 2007.
….. «Ποια σχέση, όμως, έχει το θερμοκήπιο με το φαινόμενο του θερμοκηπίου ;
Από τότε που η Γη μας απέκτησε ατμόσφαιρα – εδώ και τέσσερα περίπου δισεκατομμύρια χρόνια – καθημερινά έχουμε το εξής φαινόμενο : ολόκληρη η Γη δέχεται την ηλιακή ακτινοβολία (φωτεινή και θερμική) η οποία, μεταξύ των άλλων λειτουργιών της, θερμαίνει τον αέρα της ατμόσφαιρας και έτσι έχουμε άνοδο της θερμοκρασίας του. Κατά τη διάρκεια της νύχτας ένα μέρος αυτής της θερμικής ενέργειας ακτινοβολείται προς το διάστημα και χάνεται. Έτσι προκύπτει και η διακύμανσή της θερμοκρασίας της ατμόσφαιρας μέσα στο 24τετράωρο : έχουμε την ελάχιστη θερμοκρασία νωρίς το πρωί και τη μέγιστη νωρίς ή αργά το απόγευμα.
Ταυτόχρονα προκύπτει και η θερμική ισορροπία, ένα ισοζύγιο και μια κλιματική σταθερότητα με προβλέψιμες συνθήκες.
Οποτεδήποτε στο παρελθόν διαταράχτηκε αυτό το ισοζύγιο είχαμε δραματικές κλιματικές μεταβολές με τεράστιες αλλαγές στην πανίδα (ζώα) και τη χλωρίδα (φυτά) του γήινου οικοσυστήματος, όπως για παράδειγμα την εξαφάνιση των δεινοσαύρων πριν από κάμποσα εκατομμύρια χρόνια.
Κατά τα προηγούμενα 400 000 χρόνια η συγκέντρωση του διοξειδίου του άνθρακα στην ατμόσφαιρα κυμαινόταν μεταξύ 180 και 280 ΡΡΜ ( σωματίδια ανά εκατομμύριο, δηλαδή, ο αριθμός των μορίων του διοξειδίου του άνθρακα σε ένα εκατομμύριο μορίων αέρα). Με το ξεκίνημα της βιομηχανικής εποχής και τη συστηματική χρήση των ορυκτών καυσίμων (κάρβουνο, πετρέλαιο, βενζίνη), από τα τέλη του 18ου αιώνα, το διοξείδιο του άνθρακα στην ατμόσφαιρα άρχισε να αυξάνεται με ανησυχητικό ρυθμό. Σε εκατό μόλις χρόνια εκτινάχτηκε στα 380 ΡΡΜ όπου και κυμαίνεται σήμερα. Οι ειδικοί προβλέπουν ότι είναι πιθανό να φτάσει τα 500 ΡΡΜ ως το 2050, μια συγκέντρωση που ενδεχομένως θα διπλασιαστεί ως τα τέλη του αιώνα.
Πώς σχετίζεται το διοξείδιο του άνθρακα με το φαινόμενο του θερμοκηπίου :
Το διοξείδιο του άνθρακα, μαζί με τα άλλα αέρια του θερμοκηπίου, λειτουργεί όπως το τζάμι ή το πλαστικό στο θερμοκήπιο : επιτρέπει να φτάνει στην ατμόσφαιρα της γης η θερμική ακτινοβολία του ηλίου και να τη θερμαίνει, αλλά δεν επιτρέπει να ακτινοβολείται στο διάστημα κατά τη διάρκεια της νύχτας. Διαταράσσεται έτσιη ισορροπία, το θερμικό ισοζύγιο το οποίο υπήρχε πριν και έτσι παρατηρείται αύξηση της μέσης θερμοκρασίας της ατμόσφαιρας με συνέπεια τις ήδη παρατηρούμενες κλιματικές αλλαγές.
Το τι σημαίνει διαταραχή της ισορροπίας αρκεί μόνο να θυμίσουμε εδώ ότι για την επιδρομή της τελευταίας παγετωνικής περιόδου – η διάρκειά της ήταν 10 000 χρόνια περίπου – άρκεσε μια μείωση της μέσης θερμοκρασίας της γης κατά τρεις μόνο βαθμούς κελσίου και :
- οι παγετώνες είχαν σκεπάσει το μεγαλύτερο τμήμα του βορείου ημισφαιρίου και η Μεσόγειος μαζί με άλλες θάλασσες είχε αποξηρανθεί και ξαναγέμισε με την αύξηση της θερμοκρασίας. Κατακλύστηκε, κατακλυσμός.
- ένα τεράστιο μέρος της χλωρίδας (φυτά) και της πανίδας (ζώα) είχε εξαφανιστεί , και
- οι πρόγονοί μας υπέφεραν τα πάνδεινα !
Τα άλλα αέρια του θερμοκηπίου είναι το μεθάνιο, το διοξείδιο του αζώτου, το φρέον …Όλα αυτά σχετίζονται με την ανθρώπινη δραστηριότητα και την προσπάθειά μας να αυξήσουμε την ευημερία μας.
Είναι θεμιτό μεν να ενδιαφερόμαστε για την ευημερία μας, αλλά…υπάρχουν και όρια. Όταν ξεπερνιούνται υπάρχουν συνέπειες ! Πιθανόν όχι τόσο οδυνηρές για μας, αλλά για τις επόμενες γενιές. Έχουμε δικαίωμα να αφήσουμε στους απογόνους μας μια ρημαγμένη Γη ; Θα μας το συγχωρήσουν ; Θα προλάβουν να υπάρξουν;
Λαβαίνουμε υπόψη μας κατά την καθημερινή μας δραστηριότητα και τα δικαιώματα των γενεών που έρχονται;»
Η τρύπα του όζοντος.
Το όζον είναι ένα αέριο το μόριο του οποίου αποτελείται από τρία άτομα οξυγόνου. Το συναντάμε σε αραιές συγκεντρώσεις στα χαμηλά στρώματα της γήινης ατμόσφαιρας – της ονομαζόμενης βιόσφαιρας όπου οι συνθήκες ευνοούν την ύπαρξη ζωής – , αλλά και σε υψηλές συγκεντρώσεις στη στρατόσφαιρα η οποία εκτείνεται σε ένα κυμαινόμενο ύψος από 15 έως 40 χιλιόμετρα. Τη μεγαλύτερη πυκνότητα παρουσιάζει στο ύψος των 25 χιλιομέτρων.
Στα χαμηλά στρώματα της ατμόσφαιρας – τη βιόσφαιρα – είναι ένας τοξικός και επικίνδυνος για την υγεία μας ρύπος κάθε φορά που υπάρχουν αυξημένες συγκεντρώσεις του –λόγω φωτοχημικής διάσπασης του διοξειδίου του αζώτου – και γι’ αυτό συμπεριλαμβάνεται στους μετρούμενους ρύπους της ατμόσφαιρας κάθε φορά που παρατηρείται αύξηση του νέφους πάνω από τα αστικά κέντρα όλου του πλανήτη.
Ωστόσο εκεί ψηλά, στη στρατόσφαιρα, είναι ο σωτήρας της γης. Αποτελεί μια προστατευτική ασπίδα. Προστατεύει ολόκληρο το γήινο οικοσύστημα από τις βλαβερές ακτινοβολίες του ηλίου, αλλά και τις υπόλοιπες κοσμικές ακτινοβολίες. Δεν τους επιτρέπει να περάσουν και να φτάσουν ως την επιφάνεια της γης και να βλάψουν τη βιόσφαιρα.
Το 1974 διαπιστώθηκε ότι το χλώριο, το οποίο απελευθερώνεται στην ατμόσφαιρα με τη μορφή των χλωροφθορανθράκων, καταστρέφει το στρώμα του όζοντος στη στρατόσφαιρα.
Οι χλωροφθοράνθρακες χρησιμοποιήθηκαν στο παρελθόν σε διάφορα προϊόντα καθημερινής χρήσεως : από τα διάφορα σπρέι ως αεριοπροωθητικά, μέχρι το υγρό που δημιουργεί την ψύξη στα ψυγεία μας και πολλές άλλες χημικές ενώσεις σε μονωτικά υλικά, σε κλιματιστικά και σε πολλά άλλα.
Οι έρευνες έδειξαν ότι το προστατευτικό στρώμα του όζοντος της στρατόσφαιρας είχε χάσει σημαντικό μέρος από το πάχος του πρώτα πάνω από την Ανταρκτική, αλλά και στη συνέχεια πάνω από την Ευρώπη και την Αυστραλία, με αποτέλεσμα να περνούν αφιλτράριστες στη βιόσφαιρα οι επικίνδυνες ακτινοβολίες του ηλίου – και οι άλλες κοσμικές ακτινοβολίες – με δραματικές συνέπειες για το γήινο οικοσύστημα. Αυτή είναι η ονομαζόμενη τρύπα του όζοντος.
Χρειάστηκε να περάσουν δέκα χρόνια για να συνειδητοποιηθεί η τεράστια σημασία αυτής της καταστροφής του όζοντος. Με μια παγκόσμια συμφωνία το 1985 – ονομάστηκε πρωτόκολλο του Μόντρεαλ – αποφασίστηκε να σταματήσει η παραγωγή και η χρήση των χλωροφθορανθράκων από το 2.000 . Όμως, επειδή η κατάσταση επιδεινωνόταν, αναθεωρήθηκε η συμφωνία και το όριο κατέβηκε στο 1996. Ωστόσο η πορεία ανόδου των χλωροφθορανθράκων στη στρατόσφαιρα είναι αργή και οι συνέπειες της χρήσης τους εξακολουθούσαν για πολλά ακόμη χρόνια. Μόλις πρόσφατα πήραμε το μήνυμα ότι τελειώσαμε με αυτή.
Στην περίπτωση της τρύπας του όζοντος είχαμε μια καλή αντίδραση της παγκόσμιας κοινότητας – επιστήμονες, κυβερνήσεις, ομάδες πίεσης πολιτών – και μια γρήγορη λήψη μέτρων.
Πρέπει να γνωρίζουμε ότι : οι αφιλτράριστες ακτινοβολίες που φτάνουν ως την επιφάνεια της γης :
- καταστρέφουν το φυτοπλαγκτόν και το ζωοπλαγκτόν των ωκεανών τα οποία αποτελούν τη βάση της διατροφικής αλυσίδας ολόκληρου του γήινου οικοσυστήματος,
- προκαλούν καρκίνο του δέρματος σε ανθρώπους και ζώα,
- προκαλούν ζημιές στα μάτια μας,
Αν δε δρούσε το όζον στη στρατόσφαιρα, η ύπαρξη ζωής πάνω στη γη θα ήταν αδύνατη.»
Φύλλο 97, 2009.